Pandemya sa COVID-19

Ang pandemya sa COVID-19, nga nailhan sab nga pandemya sa coronavirus, mao ang pagkaylap sa sakit nga coronavirus disease 2019 o COVID-19 sa tibuok kalibotan. Unang namatikdan ang maong bag-ong sakit nga misugod og katap gikan sa Wuhan, China, niadtong Disyembre 2019. Mipahayag ang World Health Organization nga sugod Mayo 5, 2023, dili na maisip nga public health emergency ang COVID-19, apan wala kini magpasabot nga nawala na ang hulga niini sa panglawas sa katawhan sa tibuok kalibotan. Ang maong kapunongan sab ang mideklarar sa maong sakit nga usa ka public health emergency kaniadtong Enery 30, 2020.

Gikumpirma nga pagkamatay matag 100,000 nga populasyon
niadtong ika-15 sa Disyembre 2021

Gisulayan sa mga pamúo sa panglawas nga mapugong ang maong sakit apan dili kini mapugngan sa pagkaylap. Gipahibalo sa Kalibutanong Kapunongan sa Kahimsug ang pagkatap isip Katalagmanong Panglawas sa Publikong May Pagtahod sa Tibuok Kalibutan niadtong ika-30 Enero 2020 ug usa ka pandemik nagsugod niadtong ika-11 sa Marso 2020.

Ang bayrus kasagarang mobalhin gikan sa usa ka tawo ngadto sa laing tawo nga adunay ginagmay nga pagtulo sa dihang ubo o pagbahing. Kasagaran kini mikaylap kon ang mga tawo suod sa usa'g-usa, mao nga gidasig ang social distance. Ang koronabayrus mahimo usab nga mokaylap kon ang mga katawhan makahikap sa usa ka nawong nga adunay bayrus, ug dayon ilang hikapon ang ilahang nawong. Ang kasagarang mga simtomas naglakip ang hilanat, ubo, ug problema sa pagginhawa. Ang sakit mahimong mograbe kauban ang pneumonia ug acute respiratory distress syndrome. Sukad sa Enero 2021, daghang mga bakuna alang sa COVID-19 ang nahimo, apan pipila ra ang naaprobahan nga luwas nga gamiton. Ang unang bakuna nga aprobahan gimugna sa Pfizer ug BioNTech, gisundan sa Oxford / AstraZeneca nga bakuna. Ang United Kingdom mao ang unang kasadpang nasud naghatag usa ka bakuna-COVID. Wala'y antiviral nga tambal alang sa COVID-19 ang anaa. Ang mga magtatambal kasagarang mohatag sa mga pasyente og panambal nga matinabangon hinuon. Mahimong malikayan sa mga katawhan ang pagkaylap sa bayrus pinaagi sa kanunay nga paghugas sa ilang mga kamot, pagtabon sa ilang baba (kon nag-ubo), pagmintinar sa distansya gikan sa ubang mga tawo, pagpalayo sa mga tawo, pagsul-ob og medikal o panapton nga pantabon sa nawong, ug pag-inusara alang sa mga tawo nga nagtuo nga sila nataptan, nailhan usab nga pagkuwarentinas.

Ang mga paningkamot aron mapugngan ang pagkalat sa virus naglakip sa mga pagpugong sa pagbiyahe, quarantines, curfews, mga postponement sa panghitabo ug pagkansela, ug mga pagsira sa pasilidad. Naglakip kini sa usa ka kuwarentay sa Hubei, nasudnon nga mga kuwarentina sa Italya, sa ubang lugar sa Uropa ug sa Indya, mga lakang sa curfew sa ubang lugar sa Tsina ug Habagatang Korea, lainlain nga mga pagsara sa border o mga pagsugot sa mga pasahero, screening sa mga tugpahanan ug mga istasyon sa tren, ug mga advisory sa pagbiyahe bahin sa mga rehiyon nga adunay transmission sa komunidad. Ang mga eskuylahan ug unibersidad nakasira bisan sa usa ka nasod o lokal nga basehan sa kapin sa 124 nga mga nasud, nga nakaapekto sa kapin sa 1.2 bilyon nga estudyante.