Tinípong Bánsà : Kalainan tali sa mga rebisyon
Content deleted Content added
removing edits made by 187.105.44.163; also, the House Speaker is now Paul Ryan, who succeeded John Boehner |
m Archiving |
||
Linya 2:
{{Infobox Country
<!--gikan sa en-wp-->
|native_name = United States of America<br
|common_name = United States
|image_flag = Flag of the United States.svg
Linya 8:
|symbol_type = Sagisag
<!--Please read the talk page before editing these mottoes:-->
|national_motto = ''[[E pluribus unum|E Pluribus Unum]]'' <small> ("Out Of Many, One") (tradisyonal) </small><br
|image_map = Location_United_States.svg
|national_anthem = ''[[The Star-Spangled Banner]]''
|official_languages = Wala sa nibel pederal<br
|capital = [[Washington, D.C.]]
|latd=38
|government_type = [[republikang pederal|Republikang pederal]] [[republikang konstitusyonal|konstitusyonal]]
|leader_title1 = [[Pangulo sa Hiniusang mga Estado|Pangulo]]
Linya 74:
Ang '''Estados Unidos sa Amerika''' (kun '''EU''', gikan sa [[Kinatsila]]ng ''Estados Unidos de América''; [[Sinugboanon]]: '''Hiniusang mga Estado sa Amerika''' kun '''HE'''; [[Ininggles]]: ''United States of America'' kun ''USA'') usa ka [[republika]] nga [[pederal]] nga adunay singkuwenta ka [[estado]]. Makit-an sa tunga-tungang parte sa [[Amihanang Amerika]] ang kadaghanan sa mga estado ug adunay kaugalingong gobyerno ang kada estado ubos sa sistemang [[pederalismo]]. Adunay duha ka yutan-ong utlanan ang Estados Unidos diin sa [[Mehiko]] ang usa ug sa [[Canada]] usab ang usa pa. Gilibotan kini sa lainlaing katubigan sama sa [[Kadagatang Pasipiko]], [[Dagat Bering]], [[Kadagatang Artiko]], ug [[Kadagatang Atlantiko]]. Dili sumpay ang duha ka estado sa [[Alaska]] ug [[Hawaii]] sa nahibiling 48 ka estado. Pareho sab nilang dili sumpay ang usag usa. Naay mga koleksiyon sa mga distrito, teritoryo ug uban pang ginsakopang panggawas ang EU sa uban pang parte sa kalibotan. Komun nga gitawag nga “Amerikano” ang katawhan sa Estados Unidos.
Ang nasodnong ginikanan sa Estados Unidos matamdan sa [[Deklarasyon sa Independensiya sa Estados Unidos|deklarasyon]] sa napulog tulo [[13 kolonya|kolonya]] gikan sa [[Gran Britanya]] niadtong [[1776]] nga sila independente na nga mga estado, ug gipakusog sa [[Tratado sa Paris (1783)]]. Sugod pa sa tunga-tunga sa [[ika-20 siglo]], naunhan na niini ang tanang nasod sa impluwensiya sa [[ekonomiya]], [[politika]], [[militar]], ug [[kultura]].<ref>{{cite web|author=Cohen, Eliot A.|url=http://www.foreignaffairs.
Nahimo ang EU ubos sa tradisyon nga panggobyerno nga adunay pagsinabtanay sa mga tawong ginsakpan pinaagi sa modelo nga [[demokrasya|demokrasya nga representatibo]]. Kining modelo sa gobyernong [[sistemang presidensiyal|presidensiyal]]-[[sistemang konggresyonal|konggresyonal]] nakopya sab sa daghan pang mga nasod, ilabi na sa mga naa sa [[Tunga-tungang Amerika]] ug [[Habagatang Amerika]] apil na ang nasod sa [[Pilipinas]].
==
[[Payl:USA topo en.jpg|left|thumb|[[Topograpiya|Topograpik map]] sa kontinental Estados Unidos]]
Isip ikatulo nga kinadak-ang nasod sa tibuok kalibotan (sa arya)<ref>{{cite web|
Ang klima lahi-lahi sab: tropikal sa [[Hawai‘i]] ug habagatang [[Florida]], ug [[tundra]] usab sa [[Alaska]] ug sa tumoy sa mahabog nga mga bukid (uban ang Hawai‘i). Kadaghanan sa mga parteng amihanan ug sidlakan adunay klima nga kontinental-templada, nga mainit nga ting-init ug kamig nga tingtugnaw. Ang habagatang parte sa nasod usab adunay subtropikal nga klimang umido nga may templadang tingtugnaw og dugay ug umidong ting-init. Kasagarang [[desiyerto]] ang klima sa habagatang-kasadpang rehiyon.
==
{{
[[Payl:MayflowerHarbor.jpg|left|thumb|''The [[Mayflower]] in Plymouth Harbor,'' ni William Halsall, 1882. Ang ''Mayflower'' ang mitransport sa mga [[pilgrim]] sa Bag-ong Kalibotan sa 1620.]]
[[Payl:Declaration independence.jpg|thumb|''Declaration of Independence'', ni [[John Trumbull]], 1817–18]]
Linya 94:
[[Payl:US states by date of statehood3.gif|thumb|left|Ekspansiyon sa U.S. ayon sa petsa sa pagkaestado ug [[ratipikasyon]] sa [[Konstitusyon sa Estados Unidos|Konstitusyon]]]]
Mga importanteng yugto sa kasaysayan sa Estados Unidos human ang independensiya mao ang:
*
*
*
*
*
*
*
==
[[Payl:Liberty-statue-from-below.jpg|thumb|Ang ''Statue of Liberty'' sa New York, ang iladong monumento sa Estados Unidos]]
Miabot na sa 300,000,000 ang populasyon sa Estados Unidos niadtong Oktubre 17, 2006. Sumala sa 2000 nga sensus, 79% sa katawhan namuyo sa urban nga lugar. Lainlain ang mga nakapuyo dinhi, 31 ang ihap sa grupong etniko nga adunay 1-ka-milyon nga miyembro. Ang tulo nga labing daghang grupong etniko mao ang Amerikanong-Alem-Aprikano nga naggikan kaniadto sa mga katabang sa uma, maoy kinadak-ang minoriyang etniko. Pero mitaas na ang ihap sa mga Hispaniko o Latino nga gikan sa [[Latin Amerika]] ilabi na sa mga estado sa habagatang-kasadpan (sama sa California, Texas, New Mexico, ug Florida). Adunay mga 2,807,731 ka [[Pilipino]] sa Amerika, labing daghang Pilipino gawas sa Pilipinas.
Linya 108:
Sa pinulongan o lengguwahe, bisan og walay opisyal nga pinulongan sa pederal nga ''level'', [[Iningles]] ang ''de facto'' nga nasodnong pinulongan, ug kini ang opisyal nga pinulongan sa 25 ka estado. Ang [[Kinatsila]] maoy ikaduhang pinulongan tungod sa mga imigranteng Latino. Ang [[Tinagalog]] o Filipino maoy ikatulo o ikaupat nga pinulongang gigamit sa Estados Unidos.<ref name="USCB Lang">{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/2005pubs/06statab/pop.pdf|publisher=U.S. Census Bureau|work=Statistical Abstract of the United States 2006| title=Table 47—Languages Spoken at Home by Language: 2003|}}</ref>
==
Ang Estados Unidos mao ang labing dugay nga [[pederasyon]] sa kalibotan. Kini usa ka demokrasyang representatibo ug republikang konstitusyonal.<ref>Scheb, John M., and John M. Scheb II (2002). ''An Introduction to the American Legal System''. Florence, KY: Delmar, p. 6. ISBN 0-7668-2759-3.</ref> Gibantayan ang gobyerno sa sistema nga ''checks and balances''. Sa sistemang pederal, ang mga lumulupyo napailawom sa tulo ka lebel sa gobyerno: pederal, estado, ug lokal; ang panggobyernong lokal komun nga nabahin ngadto sa ''county'' ug munisipal nga lebel.
Ang gobyernong pederal adunay tulo ka sanga:
*
*
*
[[Payl:HobanNorthPortico.jpg|thumb|Ang amihanang bista sa White House, residensiya sa presidente sa Estados Unidos]]
Line 122 ⟶ 121:
Ang politika sa Estados Unidos natigayon sa 2-ka-partido nga sistema sa halos tanang panahon. Sugod sa heneral nga eleksiyon sa 1856, ang duha ka dominante nga partido mao ang [[Partido Demokrata]] (Democratic Party) napundar sa 1824 (ang ginikanan niadto pang 1792), ug ang [[Partido Republikano]] (Republican Party), napundar sa 1854. Sa pagkakaron, si Presidente [[George W. Bush]] gikan sa Partido Republikano, samtang ang Demokrata usab ang mayoriya sa Senado ug House of Representatives, pagkahuman sa ''midterm election'' sa 2006.
Ang pakigharing militar, ekonomiko, ug kultural sa Estados Unidos maoy rason kon nganong kini usa ka importanteng tema sa politika sa nasod, lahi pa sa importansiya sa imahen sa Estados Unidos sa tibuok kalibotan. Halos tanang [[nasod]] adunay embahada sa Washington, D.C., ug mga konsulado sa ubang dakbayan. Usab, halos tanang nasod adunay diplomasya sa Estados Unidos. Hinuon, ang mga nasod sa [[Cuba]], [[Iran]], [[Amihanang Korea]], [[Bhutan]], ug [[Sudan]] walay pormal nga relasyong diplomatiko sa Estados Unidos.<ref>{{cite web
==
[[Payl:Top of Rock Cropped.jpg|thumb|Ang Dakbayan sa New York, ang komersiyal nga kapital sa nasod]]
Ang Estados Unidos usa ka [[kapitalista]] nga ekonomiya, nga nakab-ot tungod sa iyang pagka adunahan sa natural nga rekursos, maayong imprastruktura, ug hataas nga produktibidad. Sumala sa [[IMF]], ang GDP sa nasod nga mga $13 ka trilyon mikabat sa 20% sa globonhong ''gross product''. Ang sa kolektibo nga GDP sa [[Unyon sa Uropa]] ang mas dako lamang. Ang US ikawalo sa ''nominal GDP per capita'' ug ikaupat sa ''GDP per capita'' gamit ang [[purchasing power parity]]. Kini sab ang numero uno nga importador og mga bililhon ug ikaduha nga eksportador. Ang [[Canada]], [[China]], [[Mehiko]], [[Hapon]], ug [[Alemanya]] mao ang nanag-unang partner sa komersiyo. Ang nangunang eksport nga produkto mao ang mga [[makinang elektrikal]], samtang ang mga [[behikulo]] maoy nangunang import. Ang utang nga nasyonal sa US maoy labing dako sa kalibotan; sa 2005, 23% kini sa total nga utang sa kalibotan. Kon iporsento sa GDP, ang US ika-30 sa 120 ka nasod.<ref>{{cite web
==
[[Payl:Motherhood and apple pie.jpg|thumb|Mga ikono sa kulturang Amerikano: [[apple pie]], [[besbol]], ug [[banderang Amerikano]]]]
Ang Estados Unidos usa ka multikultural nga nasod, lugar sa lainlaing mga etnikong grupo, tradisyon, ug mga kabililhan (''values''). Ang kultura nga komun sa mayoriya sa mga Amerikano gitawag og "''mainstream American culture''," ang [[Kasadpanon]]g kultura nga naggikan sa mga tradisyon sa mga migranteng Uropeyo, sugod sa mga Ingles ug Olandes. Ang mga kulturang Aleman, Irlandes, ug Eskoses impluwensiyal sab. Mga elemento sa tradisyon sa mga lumad nga Amerikano ug sa mga Kasadpanong Aprikano nakuha sab. Ang pakasadpang ekspansiyon miresulta sa kontak sa kultura sa Mehiko. Dako ang impak sa bag-ohay nga imigrasyon gikan Asya ug Latin Amerika. Ang pagkasagol sa mga kultura puyde maingon isip ''homogeneous melting pot'' o ''pluralistic salad bowl'' diin nagpabilin ang mga kultural nga aspeto sa ginikanang nasod.
Line 134 ⟶ 133:
Bisag maingon nga walay katilingbanong klase ang Estados Unidos (''classless society''), ang mga ekonomista ug sosyolohista moingon nga adunay kalahian sa mga klase sa katilingban, nga moapekto sa sosyalisasyon, pinulongan, ug kabililhan. Ang tunga-tungang klase (''middle class'') ug propesyonal nga klase mao ang ginikanan sa mga kontemporaryong ''trend'' sama sa peminismo, enbayronmentalismo, ug multikulturalismo. Dako ang pagbili sa ilang nga okupasyon o trabaho. Bisan og taas ang tan-aw sa mga Amerikano sa sosyo-ekonomik nga kalamposan, ang pagka ordinaryo gitan-aw nga positibo. Ang kababayen-an karon nagatrabaho sa gawas sa balay ug nakakuha og mga degri sa kolehiyo. Sama sa post-industriyal nga sosyedad, naglahi usab ang [[pamilya]]ng Amerikano. Sa 2005, ang mga nakasal nga walay anak maoy labing komun (28%) nga panimalay. Ang ekstensiyon sa ''marital rights'' ngadto sa mga [[homosekswalidad|homosekswal]] nga magtiayon maoy usa ka isyu sa debate, ang mga liberal nga estado mitugot sa unyon nga sibil ug ang [[Massachusetts]] mipalegal sa [[kaminyoon sa samag-sekso]] (''same-sex marriage'').
===
[[Payl:Hollywood-Sign-cropped.jpg|thumb|Ang karatula sa Hollywood, California]]
Sa [[sine]], ang industriya sa pelikula nagabase sa [[Hollywood]], [[Los Angeles]], California. Ang mga estudyo sa pelikulang Hollywood nakakab-ot og kita sa pagpasalida sa mga sinehan sa kalibotan, sama sa [[Star Wars]] (1977) ug [[Titanic]] (1997). Mga aktor nga Amerikano sama ni [[John Wayne]] ug [[Marilyn Monroe]] nahimong mga ikono ug simbolo sa kulturang popular, samtang ang mga prodyuser/negosyanteng si [[Walt Disney]] lider sa [[kingkoy]] o karton nga pelikula (''animated film''). Ang kang Orson Welles nga [[Citizen Kane]] (1941) pirme gitan-aw nga mao ang labing nindot nga pelikula sa tanang panahon. Ang mga produkto sa sine, telebisyon ug uban pang medya makita sa halos tanang nasod.
Halos tanang aspeto sa popular nga kultura sa kalibotan naimpluwensiyahan sa kulturang popular nga Amerikano: ang [[musika]], [[sayaw]], [[pagkaon]], [[panapton]], [[sports]], ug bisan ang [[batasan]].
==
{{
{{Pundoksa8}}
| |||