Tinípong Bánsà : Kalainan tali sa mga rebisyon
Content deleted Content added
No edit summary |
Moving Estados Unidos to Tinipong Bansa |
||
Linya 78:
| established_event1 = [[United States Declaration of Independence|Gideklarár]]
| established_event2 = [[Tratado sa Paris (1783)|Internásyonal nga pag-ilá]]
| established_event3 = [[Konstitusyon sa
| established_date1 = [[Húlyo 4]] [[1776]]
| established_date2 = [[Septiyémbre 3]] [[1783]]
Linya 95:
Ang '''Tinípong Bángsà''' (kun '''EU''', gíkan sa [[kinatsila|Kinatsilá]]ng ''Estados Unidos''; [[Ininggles]]: ''United States of America'' kun ''USA'') usá ka [[republika|republiká]] nga [[pederal|pederál]] nga gilangkóban sa kalím-an ka [[estado|bángsà o estádo]]. Nahimutáng sa túngà-túngang párte sa [[amihanang amerika|Amihanáng Ameriká]] ang kadaghánan sa mgá estádo. Adúnay kaugalíngong pangagamhánan ang káda estádo ubós sa sistémang [[Pederalismo|pederalísmo]]. Adúnay duhá ka kamad-ánhong utlánan ang Tinípong Bángsà, síkbit sa [[Mehiko|Mehikó]] ang usa ug sa [[Canada|Kanádya]] usáb ang láing usá. Gilibotân kiní sa nagkadaíyang katubígan sáma sa [[Kadagatang Pasipiko|Kaláwrang Pasipikó]], [[Dagat Bering|Dágat Bering]], [[Kadagatang Artiko|Kaláwrang Arktikó]], úg [[Kadagatang Atlantiko|Kaláwrang Atlantikó]]. Dílì súmpay-kamád-an ang duhá ka estádo sa [[Alaska]] úg [[Hawaii]] sa nahibilíng 48 ka estádo. Parého sab nga dílì súmpay-kamád-an ang uság usá. Náay koleksiyon sa mgá distríto, teritóryo úg ubán pang ginsakópang panggawás ang EU sa ubáng párte sa kalibótan. Komón nga gitawág og “Amerkáno” ang katáwhan sa Estádos Unídos o Tinípong Bángsà.
Ang nasodnong ginikanan sa
Nahimo ang EU ubos sa tradisyon nga panggobyerno nga adunay pagsinabtanay sa mga tawong ginsakpan pinaagi sa modelo nga [[demokrasya|demokrasya nga representatibo]]. Kining modelo sa gobyernong [[sistemang presidensiyal|presidensiyal]]-[[sistemang konggresyonal|konggresyonal]] nakopya sab sa daghan pang mga nasod, ilabi na sa mga naa sa [[Tunga-tungang Amerika]] ug [[Habagatang Amerika]] apil na ang nasod sa [[Pilipinas]].
==Heyograpiya==
[[Payl:USA topo en.jpg|left|thumb|[[Topograpiya|Topograpik map]] sa kontinental
Isip ikatulo nga kinadak-ang nasod sa tibuok kalibotan (sa arya)<ref>{{cite web|url= http://education.yahoo.com/reference/factbook/countrycompare/area/3d.html;_ylt=As1XMsN8kgSx746VWazy_s7PecYF|title=World Factbook: Area Country Comparison Table|publisher=Yahoo Education}}</ref>, lainlain ang mga paysahe ug mga bista sa
Ang klima lahi-lahi sab: tropikal sa [[Hawai‘i]] ug habagatang [[Florida]], ug [[tundra]] usab sa [[Alaska]] ug sa tumoy sa mahabog nga mga bukid (uban ang Hawai‘i). Kadaghanan sa mga parteng amihanan ug sidlakan adunay klima nga kontinental-templada, nga mainit nga ting-init ug kamig nga tingtugnaw. Ang habagatang parte sa nasod usab adunay subtropikal nga klimang umido nga may templadang tingtugnaw og dugay ug umidong ting-init. Kasagarang [[desiyerto]] ang klima sa habagatang-kasadpang rehiyon.
==Kasaysayan==
{{Main|Kasaysayan sa
[[Payl:MayflowerHarbor.jpg|left|thumb|''The [[Mayflower]] in Plymouth Harbor,'' ni William Halsall, 1882. Ang ''Mayflower'' ang mitransport sa mga [[pilgrim]] sa Bag-ong Kalibotan sa 1620.]]
[[Payl:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|''Declaration of Independence'', ni [[John Trumbull]], 1817–18]]
Ang mga lumad nga katawhan sa
Sa [[Gubat Pranses ug Indyan]], ang kolonyal nga ekstensiyon sa [[Pito ka Tuig nga Gubat]], ang Britanya mikuha sa Canada gikan sa mga Pranses. Sa 1674, ang mga Britaniko nakakuha sa mga kolonyang Olandes paghuman sa [[Gubat Anglo-Olandes]]; ang probinsiya sa New Netherland gialisdan og New York. Sa pagbahin sa Carolina sa 1729 ug sa 1732 nga kolonisasyon sa [[Georgia]], naestablisar ang trese (13) ka kolonya sa Britanya, ang nahimong Estados Unidos sa Amerika. Ang tanang kolonya mipalegal sa pagbaligya sa mga katabang nga Aprikano (''African slave trade''). Ang mobimiyento nga Kristiyano sa 1730-1740 nailhan nga ''Great Awakening'' mipalambo sa interes sa relihiyon. Sa tuig 1770, ang mga kolonya miabot og 3 milyon ka lumulupyo nga Ingles o Britaniko, katunga sa mismong Gran Britanya. Bisag gibuhisan ang mga kolonya sa Britanya, wala sila hatagi og representasyon sa Parlamento sa Gran Britanya.
Ang tensiyon sa mga kolonya ug sa Britanya sa panahong rebolusyonaryo (1760s hangtod 1770s) miresulta sa [[Rebolusyonaryong Gubat Amerikano]], giaway gikan 1775 hangtod 1781. Niadtong Hunyo 14, 1775, ang Continental Congress, sa [[Philadelphia]], nag-establisar sa Continental Army ubos kang [[George Washington]]. Nagproklama nga ang "tanang tawo gihimo nga egwal", ang Kongreso miadap sa [[Deklarasyon sa Independensiya]], nga unang gimugna ni [[Thomas Jefferson]], niadtong [[Hulyo 4]], [[1776]]. Niadtong 1777, ang mga Artikulo sa Kompederasyon giadap, nagpahiusa sa mga estado sa usa ka gobyernong pederal hangtod 1788. Adunay mga 70,000–80,000 ka loyalista sa [[Britanya]] nga milayas gikan sa mga nagrebeldeng estado, daghan ming-adto sa Nova Scotia ug sa bag-ong sakop sa Britanya sa Canada.<ref>{{cite web|url=http://www.learnquebec.ca/export/sites/learn/en/content/curriculum/social_sciences/documents/loyalistoverview.pdf|title=The United Empire Loyalists—An Overview | publisher = Learn Quebec |}}</ref> Sa pagkapilde sa armadong puwersa sa Britanya, giila sa Gran Britanya ang soberanya sa trese ka kolonya sa tuig 1783.
[[Payl:US states by date of statehood3.gif|thumb|left|Ekspansiyon sa U.S. ayon sa petsa sa pagkaestado ug [[ratipikasyon]] sa [[Konstitusyon sa
Mga importanteng yugto sa kasaysayan sa
*Ekspansiyon sa teritoryo (1800s-1959)
*[[Gubat Sibil]] (1861-1865)
Linya 124:
==Demograpiya==
[[Payl:Liberty-statue-from-below.jpg|thumb|Ang ''Statue of Liberty'' sa New York, ang iladong monumento sa
Miabot na sa 300,000,000 ang populasyon sa
Sa pinulongan o lengguwahe, bisan og walay opisyal nga pinulongan sa pederal nga ''level'', [[Iningles]] ang ''de facto'' nga nasodnong pinulongan, ug kini ang opisyal nga pinulongan sa 25 ka estado. Ang [[Kinatsila]] maoy ikaduhang pinulongan tungod sa mga imigranteng Latino. Ang [[Tinagalog]] o Filipino maoy ikatulo o ikaupat nga pinulongang gigamit sa
==Politika ug Gobyerno==
Linya 136:
*[[Ehekutibo]]: Ang presidente mao ang ''commander-in-chief'' sa militar, siya maka-''veto'' og mga balaodon (''bills'') nga lehislatibo sa di pa kini mahimong balaod, ug siya ang motudlo o mopili sa iyang Gabinete ug uban pang opisyales.
*[[Hudikatura]]: Ang Korte Suprema ug ang mga korte nga pederal, diin ang mga huwes ginatudlo sa presidente (nanginahanglan og pag-aprobar sa Senado), mao ang mo-''interpret'' sa mga balaod og adunay gahom nga mopawalay bili sa mga balaod nga dili konstitusyonal.
[[Payl:HobanNorthPortico.jpg|thumb|Ang amihanang bista sa White House, residensiya sa presidente sa
Ang House of Representatives adunay 435 ka miyembro, usa ka representatibo sa usa ka distrito kongresyonal sa duha ka tuig nga termino. Ang puwesto sa House ginabahin-bahin sa 50 ka estado kada dekada. Sa sensus sa 2000, pito ka estado adunay minimum nga usa ka representatibo, samtang ang [[California]], ang labing populoso nga estado, adunay 53. Kada estado adunay duha ka senador, gipili para sa 6 ka tuig nga termino. Ang presidente mosilbi sa upat ka tuig nga termino ug dili molabaw pa sa duha ka beses ang termino. Dili ma-elek ang presidente sa diretso nga boto, kondili, pinaagi sa sistema nga ''electoral college'' diin ang pagdeterminar sa boto ug sa nakadaog, gibase pinaagi sa ihap sa kada estado. Ang Korte Suprema, sa liderato sa Chief Justice sa
Ang politika sa
Ang pakigharing militar, ekonomiko, ug kultural sa
==Ekonomiya==
Linya 164:
{{Pundoksa8}}
[[Kategoriya:
| |||