Mga pinulongan sa Pilipinas : Kalainan tali sa mga rebisyon
Content deleted Content added
m Pagdugang og hulagway |
Pagdugang sa kaagi sa mga nasudnon og opisyal nga mga Pinulongan |
||
Linya 4:
Sa pagkakaron, adunay giilang mga 120 hangtod sa mga 187 ka pinulongan sa Pilipinas, depende sa pagkamatang-matang.<ref name=":0">[https://www.ethnologue.com/country/PH Phillipines]. ''Ethnologue''</ref><ref>McFarland, C. D. (1994). "Subgrouping and Number of Philippine Languages". ''Philippine Journal of Linguistics''. '''25''' (1–2): 75–84. ISSN [[issn:0048-3796|0048-3796]]</ref><ref>Giila sa Komisyon sa Wikang Filipino nga adunay 134 ka pinulongan ug 1 ka nasudnong pinulongan (Filipino) nga gigamit sa Pilipinas didto sa ilang mapang ''Atlas Filipinas'' nga namantala pagka-2016.</ref> Giila sa [https://www.officialgazette.gov.ph/constitutions/1987-constitution/ batakang balaod sa Pilipinas pagka-1987] ang Filipino, ang batakang daiyang-pinulongan sa [[pinulongang Tagalog|Tinagalog]], isip nasudnong pinulongan, kauban ang [[Iningles]] isip pinulongang opisyal; giila ra ang ubang mga pinulongan sa Pilipinas isip mga pinulongang pangtabang, apan walay tarong nga pagpatin-aw gikan sa kagamhanan bahin niini.<ref>Gonzales, A. (2010). The language planning situation in the Philippines. ''Journal of Multilingual and Multicultural Development, 19''(5), 297-525. https://doi.org/10.1080/01434639808666365</ref>
== Ang Mga Nasudnon ug Opisyal nga mga Pinulongan ==
=== Kaagi ===
Sa sulod sa tulo ka gatosayng tuig nga napailalom ang Pilipinas sa Espanya isip usa ka kolonya, nahimo og pinulongang opisyal ang Espanyol sa nasod ug nahimo na gayong [[lingua franca]] sa nasod atong ika-19 ug ika-20 nga gatosayng tuig. Pagka-1863, gipagawas sa Espanya ang usa ka kamandoang nagpalakaw og [[:en:Universal_access_to_education|bangkaagang pangtanan]] kung diin nahimo ang mga tunghaang pangpubliko nga nagtudlo gamit ang [[Kinatsila|Inespanyol]].<ref>[http://countrystudies.us/philippines/53.htm "Philippines – Education"]. ''CountryStudies.us''. Retrieved March 15, 2015.</ref> Kani sang pinulongana ang gigamit sa Rebolusyong Pilipinhon, ug mao say pinulongang giila sa Batakang Balaod sa Malolos pagka-1899 isip pinulongang opisyal sa Kinaunhang Republikang Pilipinhon.<ref>Article 93 of the [[:en:Malolos_Constitution|Malolos Constitution]] reads, "Art. 93. The use of languages spoken in the Philippines shall be optional. This use cannot be regulated except by virtue of law, and solely for acts of public authority and in the courts. For these acts the Spanish language will be used in the meantime."</ref> Nakainespanyol gani ang kasagaran ganing sulat sa nasudnong bayani nga si Jose Rizal. Gitataw ni Lucino de la Rosa nga sa sinugdanan sa ika-20 nga gatosayng tuig, halos 60% sa kamulopyoan sa Pilipinas ang gagamit og Espanyol isip ika-1, ika-2, kun ika-3 nilang pinulongan. Human sa pagsakop sa Amerika sa Pilipinas ug ang pagpalakaw sa paggamit og Iningles, naghinay-hinay og kahina ang kabantog sa pinulongang Espanyol, labaw na sa mga tuigang 1940.
Sa ilawom sa Estados Unidos, nagsugod na ang pagtudlo og Iningles sa mga tunghaan. Pagka-1901, Iningles na ang pinulongang pangtudlo sa mga pangpublikong tunghaan. Halos 600 ka mga magtutudlo (gitawag sila nga mga "Thomasite") nga sakay sa USAT Thomas ang niabot anang tuiga ug gipulihan ang mga sundalong nagbarog isip mga magtutudlo atong mga panahona. Gidugang pa sa batakang balaod sa 1935 nga mahimong pinulongang opisyal ang Iningles kauban sa Inespanyol. Aduna say probisuon ning batakang balaora nga nagpanawag taas balay balaoranan nga "magpalakaw og mga tulumanong makahimo ug makapalambo og usa ka nasudnong pinulongan nga nakabase sa mga lumadnong pinulongan" (hinubad). Pagka-Nobyembre-12 sa 1937, gihimo sa Kinaunhang Nasudnong Tipon ang Instityut sa Nasudnong Pinulongan kung diin gipili ni kanhing pangulong Manuel L. Quezon si Jaime C. De Veyra, nga usa ka mamulongay og Winaray, nga mangulo sa komite sa mga mamulongay sa mga pinulongang rehiyonal. Tuyo nila atong komiteha ang makapili og usa nasudnong pinulongan gikan sa mga rehiyonal nga mga pinulongan. Sa katposan, ang pinulongang Tagalog ang ilang napiling batakang pinulongan pagka-Desyembere-30 sa 1937, tungod kay kani dawng pinulonga ang pinakagigamit og pinakalambo nga pinulongang lumadnon.<ref>Manuel L. Quezon (December 1937). [http://www.quezon.ph/wp-content/uploads/2007/05/mlq-speech-national-language-1.pdf "Speech of His Excellency, Manuel L. Quezón, President of the Philippines on Filipino national language"] (PDF). p. 4. Retrieved January 14, 2009.</ref>
Pagka-1939, giusab ni kanhing presidente Manuel L. Quezon ang ngalan sa pinulongang Tagalog sa ''Wikang Pambansa'' ("Nasudnong Pinulongan" sa Binisaya). <ref>Gonzalez, Andrew (1998). [https://web.archive.org/web/20070616101625/http://www.multilingual-matters.net/jmmd/019/0487/jmmd0190487.pdf "The Language Planning Situation in the Philippines"] (PDF). ''Journal of Multilingual and Multicultural Development''. '''19''' (5, 6): 487–525. doi:[[doi:10.1080/01434639808666365|10.1080/01434639808666365]]. Archived from the [http://www.multilingual-matters.net/jmmd/019/0487/jmmd0190487.pdf original] (PDF) on June 16, 2007. Retrieved March 24, 2007.</ref> Giusab pa og dugang ang ngalan sa pinulongan ni kanhing Kalihim sa Bangkaagan nga si Jose Romero pagka-1959 ug nahimo kining ''Pilipino''. Giila sa batakang balaod sa Pilipinas pagka-1973 ang pinulongang Pilipino isip kaopisyal nga pinulongan sa Iningles, ug gihingalan dinhi ang pagpalambo sa usa ka nasudnong pinulongan nga maila sa ngalang ''Filipino''. Dugang pa, nahibalik sa pagkaopisyal ang Inespanyol atong gipirmahan ni kanhing pangulong Marcos ang Kamandoang Pangpangulo Ihap-155, suhil-1973.<ref>[http://www.chanrobles.com/presidentialdecrees/presidentialdecreeno155.html "Presidential Decree No. 155 : Philippine Laws, Statutes and Codes".] Chan Robles Virtual Law Library. Retrieved March 15, 2015.</ref>
Giila sa Batakang Balaod sa Pilipinas pagka-1987 and Filipino isip nasudnong pinulongan. Ang Finilipino ug Iningles ang mahimong mga pinulongang opisyal ug ilhon ang ubang mga pinulongang rehiyonal isip mga opisyal nga pinulongang pangtabang sa ila-ilahang mga karehiyonan (apan walay paghingalan sa piling pinulongan). Angay sad ipadasig ang paggamit sa Inespanyol ug Inarabo isip mga pangtabang nga pinulongan apan walay pagpugos sa ilahang paggamit.<ref>'''Article XIV, Sec 7''': For purposes of communication and instruction, the official languages of the Philippines are Filipino and, until otherwise provided by law, English. The regional languages are the auxiliary official languages in the regions and shall serve as auxiliary media of instruction therein. Spanish and Arabic shall be promoted on a voluntary and optional basis.</ref> Gihingalan sad ang Filipino isip nasudnong pinulongan nga dapat "ipalambo ug ipadato base sa mga lumadnong pinulongan ug langyaw nga mga pinulongan sa Pilipinas" (Hinubad). Bisan pa og wala gayod gipatino sa batakang balaod, ang Filipino kay halos walay kalahian sa daiyang-Tagalog sa kabeserang Manila; apan aduna nay mga kapunongang sama sa Unibersidad sa Pilipinas nga nagsugod og pagmantala og mga kapulonganang sama sa ''UP Diksyonaryong Filipino'' kung diin adunay mga nagkadaiyang pulong nga naggikan sa ubang mga pinulongan sa Pilipinas nga nakalakip. Ang kani sang batakang balaorana maoy pinakaunang niila sa ubang mga pinulongang rehiyonal. Gihingalan sad ning batakang balaorana ang Inespanyol ug Inarabo nga angay ipadasig ang paggamit apan walay pagpugos nga mahitabo.
Nahimo sa Balaod Pangrepublika Ihap-7104, nga gidason pagka-Agosto-14 sa 1991, ang Komisyon sa Pinulongang Filipino nga laktod nga gidumalaan sa Pangulo ug gitahas sa pagkoordinar ug pagpadasig sa mga pagpanukiduki nga alang sa pagpalambo, pagpakatapo, ug pagpatunhay sa Finilipino ug uban pang mga pinulongan sa Pilipinas.<ref>[http://www.chanrobles.com/republicactno7104.htm "Commission on the Filipino Language Act"]. Chan Robles Law Library. Retrieved July 19, 200</ref> Pagka-Mayo-13 sa 1992, gipalakaw sa komisyon ang Gimbut-an Ihap 92-1 nga naghingalan sa Filipino isip<blockquote>...mao ang lumadnong pinulongan nga gisulat ug gisulti sa Kamaynilaan ug uban pang mga sentrong urban sa Pilipinas isip pamaagi sa pagkinomunikaray sa nagkadaiyang mga panong-etniko.<ref>[http://wika.pbworks.com/Resolusyon%20Blg%2092-1 "Resolusyon Blg. 92-1"] (in Filipino). Commission on the Filipino Language. May 13, 1992. Retrieved March 24, 2007.</ref></blockquote>
== Mga Lumadnong Pinulongan sa Pilipinas ==
Line 38 ⟶ 51:
== Mga Langyaw nga Pinulongan sa Pilipinas ==
{{saha-Pilipinas}}
== Mga Sinanghiran ==
<references responsive="" />
| |||