Wikipedia

Dulaanan:JLRAtwil/Iligan : Kalainan tali sa mga rebisyon

Browse history interactively
Mas daang pag-usabMas bag-ong pag-usab →
Content deleted Content added
VisualWikitext
No edit summary
No edit summary
Linya 1:
 
Ang '''Dakbayan sa Iligan''' ([[Tinagalog]]: ''Lungsod ng Iligan''; [[Iningles]]: ''City of Iligan''; Minaranaw: ''Inged a Iligan'') mao ang usa ka unang klase nga dakbayan sa lalawigan sa [[Lanao del Norte]], [[Amihanang Mindanao]], [[Pilipinas]], ug mao ang kanhi nga kauluhan sa lalawigan. Sumala sa census nisa actingtuig 2015, dunayadunay 342,618 ka tawo.
 
Ang dakbayan nahimutang sa sulod sa lalawigan sa [[Lanao del Norte]] apan dili magpailalom sa kagamhanan sa lalawigan. Ang dakbayan nagpailalom kanhi sa [[Central Mindanao]] (Region 12) hangtod gibalhin sa [[Amihanang Mindanao]] sa tuig 2001.<ref>Godinez-Ortega, C. (2001, September 9). Iligan City 'moves' to Northern Mindanao, Philippine Daily Inquirer. P. A13.</ref> Ang Iligan adunay distansya og duol sa 90 ka kilometro gikan sa kaulohan sa lalawigan, [[Tubod, Lanao del Norte|Tubod]], ug duol sa 80 ka kilometro gikan sa kauluhan sa [[Pilipinas]], [[Manila]].
 
Ang Iligan adunay tibuok nga lugar sa yuta nga 813.37 ka kilometro kuwadrado, mahimong usa ka 10 ka kinadak-ang dakbayan sa Pilipinas base a gidak-on sa yuta. Sa 17 ka ''highly urbanized cities'', gawas sa Metro Manila, ika-3 ka labing luag, nga adunay kadasok sa kamulupyuhan og 421 ka lumlupyo matag kilometro kuwadrado, likod sa [[Butuan]] ug [[Puerto Princesa]]. Ang Iligan adunay 342,618 ka lumulupyo sumala sa ''census'' sa tuig 2015.
 
== Etimuluhiya ==
 
Ang pangalang Iligan gikan sa pulong nga pinulungang Higaunon "ilig" buot ipasabot "magpailawod." Apan, ang uban miangkon nga ang pangalan gikan sa pulong nga Higaunon "iligan" o "ilihan" nga buot ipasabtot "kuta sa panalipod," angayan nga pulong tungod sa pagsulong nga kanunay gibuhat sa mga pirata ug ubang tribo sa Mindanao.
 
Iligan has a total land area of {{Convert|813.37|km2}}, making it one of the 10 largest cities in the Philippines in terms of land area. Among the 17 [[Cities of the Philippines|highly urbanized city]], excluding [[Metro Manila]], Iligan is the third least dense, with a population density of 421 inhabitants per square kilometer, just behind [[Butuan]] and [[Puerto Princesa]].<ref>https://psa.gov.ph/population-and-housing/node/62690</ref> Iligan has a population of {{PH wikidata|population_total}} inhabitants in the {{PH wikidata|population_as_of}}.{{PH census|current}}
 
== Kasaysayan ==
 
=== Karaang-Panahon ===
Nagsugod ang Iligan sa usa ka barangay sa Bayug, 2.5upat (4) ka kilometro amihanan sa karong PoblasyonPoblacion. Mao ang labing una nga sityo sa mga lumad nga lumulupyo sa dagat, nga gitawag nila ug mga Maragat. Pagka ika-16 ka siglo, nalupig ang mga lumad sa mga langyaw sa Kabisay-an hilabi na ang Kaharian sa Panglao.
 
Matod pa sa usa ka magsasaysay nga Heswita, si Padre Francisco Combes, ang Hari sa Ternate sa isla sa Mollucas misulong sa Panglao. Maong ang mga Panglao naghaw-as padulong sa [[Dakbayan sa Dapitan|Dapitan]]. Didto sa Dapitan, ang nahibiling Prinsipe sa Panglao, si Pagbuaya, gidawat ang usa ka ekspedisyon ni [[Miguel Lopez de Legazpi]]. Dayon, ang anak ni Pagbuaya, si Manook, nabunyagan isip Pedro Manuel Manook. Si Manook ilang gisulong ug gilupig ang usa ka barangay nga Higaonon sa Bayug ug nagtukod og kristiyanismong sityo. Ang sityo kanunay makalingkawas gikan sa pag-asdang sa ubang mga kaaway tungod sa pagsalig sa Ginoo ug sa ilang patron, San Miguel. Ang mga unang Iliganon nagbalhin sa ilang sityo gikan sa Bayug padulong sa Iligan.<ref>Camilo P. Cabili, [http://www.iligan.gov.ph/index.php?option=com_content&task=view&id=472&Itemid=1 Early History], Iligan City Official Website</ref>
 
Matod pa sa usa ka magsasaysay nga Heswita, si Padre Francisco Combes, ang Hari sa Ternate sa isla sa Mollucas misulong sa Panglao. Maong ang mga taga-Panglao naghaw-as padulong sa [[Dakbayan sa Dapitan|Dapitan]].
Ang ngalang Iligan gikan sa Hinigaonon nga pulong "iligan" o "ilijan", buot ipasabot, "kota sa panalipod" batok sa mga pag-asdang nga ginabuhat sa mga pirata ug ubang tribu nga masupilon.
 
=== Panahon sa Kastila ===
Ang kota nga ginatawag nga Kotang San Francis Xavier, nagama sa tuig 1642, gihimong panalipod sa mga Iliganon atol sa pag-asdang sa mga bandido. Apan, nabanlas ang kota tungod sa baha. Laing kota na sad ang gigama, nga gitawag nila og Kota Victoria o Cota de Iligan.
Didto sa Dapitan, ang nahibiling Datu sa [[Panglao, Bohol|Panglao]], si Pagbuaya, nagkigkita sila sa ekspedisiyon ni [[Miguel Lopez de Legazpi]] sa tuig 1565. Dayon, ang anak ni Pagbuaya nga si Manook, gibunyag isip Pedro Manuel Manook. Duol sa katapusan sa ika-16 ka siglo sa tuig 1565, si Manook gibuntong ang barangay nga ''higaunon'' (babaylan) nga Bayug ug gihimo og usa sa mga labing unang lugar nga Kristiyanismo sa nasod.<ref>[http://www.iligan.gov.ph/about-iligan/history/during-spanish-times/ History of Iligan during Spanish times]</ref> Bisan luwas ug buhi ang lugar gikan sa sunggal sa mga kaaway hilabi na ang mga Muslim sa Lanao, ang lmga lumulupyo ug mga nibalhin sila Bayug padulong Iligan, nga gimugna sa mga [[Recoletos]] sa tuig 1609,<ref>[http://allaboutiligan.blogspot.com/ All About Iligan]</ref> niini gimugna ang labing karaang lungsod sa amihanang Mindanao.
 
The Jesuits replaced the Recollects in 1639. Iligan was the Spaniards' base of operations in attempting to conquer and Christianize the [[Lake Lanao]] area throughout its history. A stone fort called Fort St. Francis Xavier was built in 1642 where Iliganons sought refuge during raids by bandits. But the fort sank due to floods. Another fort was built and this was named Fort Victoria or Cota de Iligan.
Sa tuig 1850, tungod sa baha, ubos ni Don Remigio Cabili, ang gobernadorsilyo atong panahona, gigama na sad ang laing kota ug gibalhin ang poblasyon sa kaarang Iligan didto sa baba sa Suba Tubod karong panahona.
 
In 1850, because of floods, Don Remigio Cabili, then Iligan's governadorcillo, built another fort and moved the [[poblacion]] of the old Iligan located at the mouth of Tubod River west of the old market to its present site.
Usa ka lungsod na ang Iligan sa Lalawigan sa Misamis sa tuig 1832. Apan, wala silay kaugalingong pangdumala sa relihiyon tungod kay banin pa kini sa Cagayan de Oro, ang kaulohan sa lalawigan. Sa tuig 1903, ang Lalawigan sa Moro namugna na ug gihimo ang Iligan isip kaulohan sa Distrito sa Lanao. Pagka tuig 1907, ang kaulohan sa Distrito sa Lanao gibalhin sa Dansalan (ang [[Dakbayan sa Marawi]] karon).<ref>Prof. Patrocenia T. Acut, [http://www.iligan.gov.ph/index.php?option=com_content&task=view&id=594&Itemid=609 Iligan During the American Period], Iligan City Official Website</ref>
 
Being the oldest town in Northern Mindanao, Iligan was already a part of the once undivided [[Misamis (province)|Misamis Province]] by year 1832. However, it did not have an independent religious administration because its diocese by then was based at [[Ozamiz|Misamis]], the provincial capital. It was one of the biggest municipalities of Misamis Province.
Gibiyaan sa mga Kastila ang Iligan sa tuig 1899, tugaan ug agi sa umaabot nga kusog sa mga Amerikano sa tuig 1900. Pagka tuig 1914, ang Iligan nahimong usa ka lungsod nga walo ka baryo, uban ang Lungsod sa Mandulog. Human sa 40 ka tuig sa kahapsay ug kalinaw, ang mga kusog sa Hapon misulong sa Iligan sa tuig 1942. Ang pagluwas sa Iligan gibuhat sa mga kusog sa Philippine Commonwealth diin natuya ang mga Hapon hangtod sa tuig 1944 hangtod 1945. Sa ika-15 sa Nobyembre 1944, ang dakbayan nagsaulog og Adlaw sa Commonwealth aron isaulog ang paghuman sa kapintas ug pagsakop nga gibuhat sa mga Hapon.<ref>Prof. Leonor Buhion Enderes, [http://www.iligan.gov.ph/index.php?option=com_content&task=view&id=387&Itemid=353 Japanese Occupation in Iligan City], Iligan City Official Website</ref>
 
The Spaniards abandoned Iligan in 1899, paving the way for the landing of the American forces in 1900.
Gigamit sa samang pag-utlan isip lungsod, ang Iligan nahimong dakbayan sa Lanao del Norte sa ika-16 sa Hunyo, 1950. Nadeklarar na siya isip usa ka dakbayan nga unang klase sa tuig 1969 ug giusab ug pagmatang isip First Class City "A" sa unang adlaw sa Hulyo, 1977 pinaagi sa Presidential Decree No. 465. Sa tuig 1983, giusab na sad ang pagmatang isip labing urbanisadong dakbayan.
 
== Heyograpiya ==
Gikuha gikan sa "https://ceb.wikipedia.org/wiki/Dulaanan:JLRAtwil/Iligan"