Wikipedia

Mga Pinulongang Pilipinhon

tipon kun banay sa mga pinulungan

Gihisgotan niining panira ang usa ka tipong panglinggwistika sa ilalom sa banayng Awstronesyo. Para sa mga pinulongan nga gigamit sa Pilipinas, padayon sa Mga Pinulongan sa Pilipinas.

Ang Mga Pinulongang Pilipinhon mao ang tipong panglinggwistika sa ilalom sa banayng Awstronesyo nga gisugyot nila R. David Paul Zorc (1986) ug Robert Blust (1991; 2005; 2019), ug labot niining tipona ang mga lumadnong pinulongan sa Pilipinas ug sa amihanang bahin sa Sulawesi—liban na lang sa Pinulongang Sama-Badyaw ug pipila ka pinulongan sa Palawan.[1][2][3][4] Bisan pa man og duol ra ang Pilipinas sa pagkatag sa mga Awstronesyanhong gikan sa Formosa (Taiwan), wala kaayoy maingong pagkadaiya sa mga 150 ka mga Pinulongang Pilipinhon; usa ka butang nga gituohang nahitabo tungod sa pagpawala sa pagkadaiya sa pagkatag sa mga ginikanang pinulongan sa mga kasamtangang pinulongang Pilipinhon.[5][2]

Mapa sa mga Pinulongang Pilipinhon
Ang mga Pinulongang Pilipinhon, matod nila Adelaar ug Himmelmann (2005)

Pagkamatang-matang usba

Kaagi ug mga Panaway usba

Basaha sad ang: Pinulongang Proto-Philippine

Usa sa pinakaunang husay nga pag-ila sa usa ka tipong "Pilipinhon" base sa mga taling sumbanon mao ang pagmatang-matang ni Frank Blake pagka 1906; kung diin giila niya ang tipon isip usa ka bahin sa ilalom sa sangang Malayo-Polynesian (MP), nga sa atong mga panahona, giila pa isip usa ka banayng panglinggwistik. Ang nakaapan lang ni Blake kay giila niya isip lakip sa usa ka tipong Pilipinhon ang tanang mga pinulongang gilitok sa sulod sa Pilipinas.[6] Human niining pagkamatang-matanga, nisunod ang mga formal nga lantuging nagpaluyo sa usa ka pihong "Proto-Philippines" nila Matthew Charles pagka-1974, Teodoro Llamzon pagka-1996 ug 1975, ug Llamzon ug Teresita Martin pagka-1976.[7][8][9][10] Duha ka dekada ang niagi, gihusay ug gipun-an ni Blust (1991) ang tipon base sa paglakip ni Zorc (1986) sa pinulongang Yami, ug sa mga tipong Sangiric, Minahasan, ug Gorontalo.[6]

Gisaway ni Lawrence Reid ang sumbanong pagkatali ning tipong Pilipinhona.[11] Nahitabo ni tungod sa mga bag-ong nakitang suliran sa pag-reconstruct sa mga ubos-banayng Pilipinhon sa sulod sa MP (Pawley, 1999; Ross, 2005).[12][13] Sa usa ka bag-ong state-of-the-art nga pagmatang-matang sa mga pinulongang Pilipinhon, naghatag si Reid og daghan nga mga multidisiplinaryong lantugi batok sa mga pagkuwang sa metodolohiya ug kapakyas sa mga teorya sa mga pagpanukiduki sa pagtuon sa mga Pinulongang Pilipinhon sukad pa sa mga pagpanghulad ni Conant sa sinugdanan sa dekadang 1990. Labot niini ang pagtin-aw sa arkeyolohiyang MP (Spriggs, 2003; 2007; 2011)[14][15][16], ug mga pagtuking Bayesian phylogeny (Gray et al, 2009)[17] sa multiplisidad sa makaagiong pagkutayug sa pagkalahi-lahi sa mga pinulongan sa kapupud-an.[18] Gisugyot niya nga tan-awon unta ang mga primaryang sanga sa giilang tipong Pilipinhon isip mga primaryang sanga sa ilawom sa banayng Malayo-Polynesian.[19] Dugang pa, una na sang gisugyot ni Malcolm Ross (2005) nga ipailawom ang tipong Batanic, kung diin lakip ang mga pinulongang Yami, Itbayat, ug Ivatan, sa banayng Malayo-Polynesian isip usa ka primaryang sanga.[13] Sa usa ka pag-ebalwar sa mga pagbag-ong-pulonganan sa mga pinulongang Pilipinhon, gitataw ni Alexander Smith (2017) nga dili lig-on ang ebidensya nga nagpamatuod nga aduna gayuy usa ka tipong Pilipinhon, ug gitapos niya nga "basin og dili lang diay sila usa ka tipon kun basin diay og natali ra sila sa mga sama nilang kabag-ohan" (Hinubad).[20]

Pagkamatang-matang sa Sulod sa Tipon usba

Gitanyag nga naggikan sa Proto-Malayo-Polonyesian, ug gikan pa gayod sa Proto-Awstronesyo, ang tipong Pilipinhon. Aduna nay pipila ka mga pagsugyot sa kon unsay nakalakip sa tipon, apan ang mga pinakabantogang sinugyot nga tipon mao ang mga consensus nga pagmatang-matang nila Blust (1991; 2005) ug Reid (2017); apan samang gilimod nila ang pagkamatuod sa usa ka tipong Pilipinhon nga base sa sumbanong pagkatali.

Si Zorc (1979) usba

Nakabutang sa ilalom ang unang pagmatang-matang ni Zorc (1979). Gikan sa amihanang bahin hangtod sa habagatang bahin, maingong natunga ang tipong Pilipinhon sa duha ka primaryang sanga, ug mao kini sila ang Inamihan kun Kinordilyera ug Hinabagatan kun Sinulu (Hinubad).[21] Angay klarohon nga wala na ni ron dawatang mga sangaha sa mga pagkamatang-matang ug mga sinabutang pagpangalan. Pananglitan, giila na ni karon ang South Extension isip tipong Tunga-tungang Linuzon ug wala na napamatud-an ang pagkalakip sa Habagatang Mangyan sa sulod sa tipong Kinordilyera; dugang pa, labing giila na karon ang tipong Bashiic, basi sa pagpangalan ni Zorc (1997), nga nakapalakip sa Yami, Ivatan, ug Itbayat.[22]

  • Amihang Pinilipinhon kun Kinordilyera
    • Pinanggasinan (lakip ang Ilongot, Kallahan, Ibaloi, Pinangasinan)
    • Tunga-tungang Kinordilyera (Lakip ang Isinai, Kalinga, Bontoc, Balangao, Ifugao)
    • Iniloko (Lakip ra ang Inilokano)
    • Habagatang Kinordilyera kun Banagic (Lakip ang Ibanag, Isneg, Gaddang)
    • Yami-Ivatan-Itbayat
    • South Extension (lakip ang tipong Sambal, Pinampangga)
  • Habagatang Pinilipinhon kun Sinulu
    • Meso-Pinilipinhon
      • Habagatang Minangyan (Lakip na ang Hanunuo)
      • Pinalawan
      • Sinubanon (tapok sa mga daiyang-pinulongan)
      • Tunga-tungang-Pilipinhon (Lakip na ang Tinagalog, Binikol, Binisaya, Minansaka)
    • Minanobo (Lakip na ang Kagayanen, Kasadpang Bukidnon, Minanobo sa Kotabato)
    • Dinanao (Lakip na ang Minaranao, Maguindanao)
    • Celebes Extension (Lakip na ang tipong Mongondow)

Si Blust (1991; 2005) usba

Gikan sa amihanang bahin hangtod sa habagatang bahin, giila nga adunay 12 ka sanga ang tipong Pilipinhon (lakip na ang mga pinulongang wala pa namatang-matang)

  • Mga Pinulongang Batanes (4 ka mga pinulongan nga gigamit sa mga dapit sa Batanes ug Formosa)
  • Mga Pinulongan sa Amihang Luzon (40 ka pinulongan, lakip na ang Inilokano ug Pinangasinan)
  • Mga pinulongan sa Tunga-tungang Luzon (5 ka pinulongan, lakip na ang Sambal ug Pinampangga)
  • Mga pinulongan sa Amihang Mindoro (kun Amihang Minangyan; 3 ka pinulongan)
  • Daktipon sa mga Pinulongan sa Tunga-tungang Pilipinas
    • Mga pinulongan sa Habagatang Mindoro (kun Habagatang Minangyan; 3 ka pinulongan)
    • Mga pinulongan sa Tunga-tungang Pilipinas (40 ka pinulongan, lakip na ang Tinagalog, mga pinulongang Bikol, ug mga pinulongang Bisaya)
    • Pinalawan (3 ka pinulongan)
    • Sinubanon (6 ka pinulongan; usahay giila lang isip usa ka tapok sa mga daiyang-pinulongan)
    • Dinanao (3 ka pinulongan; Iniranun, Minaguindanao, ug Minaranao)
    • Minanobo (15 ka pinulongan)
    • Ginorontalo-M,inongondow (9 ka mga pinulongan sa Gorontalo ug Amihanang Sulawesi)
  • Inalti
  • Minanide-Inalabat
  • Kinalamian (2 ka pinulongan sa Amihanang Palawan)
  • Mga Pinulongan sa Habagatang Mindanao (5 ka mga pinulongan)
  • Sinangir (4 ka mga pinulongan sa mga kapupud-ang Sangir ug Talaud)
  • Minahasan (5 ka pinulongan sa Amihanang Sulawesi)
  • Wala pa namatang-matang
    • Dinumagetnong Umiray

Unang giila ang Pinulongang Klata isip lakip sa mga pinulongan sa Habagatang Mindanao, apan giila na kini ron isip usa primaryang sanga sa pinulongang banayng Pilipinhon ni Zorc (2019).

Pulonganan usba

Talad sa pagtandi-tandi sa pipila ka mga piniling pinulongang Pilipinhon nga gigamit sa amihanang bahin hangtod sa habagatang bahin sa Pilipinas.Anaa sad ang Proto-Awstronesyo aron mahimong batakan.

English 1 2 3 4 5 person house dog coconut day new we (Palakip) what fire
Proto-Awstronesyo *əsa

*isa

*duSa *təlu *̈Səpat *lima *Cau *Rumaq *asu *niuR *qaləjaw ̈*bagəRu *i-kita *n-anu *Sapuy
Binatanes

(Bashiic)

Yinami (Tao) ása dóa

(raroa)

tílo

(tatlo)

apat

(ápat)

lima tao vahay chito niyoy araw vayo yaten ango apoy
Inivatan asa dadowa tatdo apat lima tao vahay chito niyoy araw va-yo yaten ango apoy
Amihang Linuzon Inilokano maysa dua tallo uppat lima tao balay aso niog aldaw baro sitayo ania apoy
Inibanag tadday dua tallu appa lima tolay balay kitu niuk aggaw bagu sittam anni afi
Ginaddang antet addwa tallo appat lima tolay balay atu ayog aw bawu ikkanetam sanenay afuy
Pinangasinan sakey dua

duara

talo

talora

apat

apatira

lima too abong aso niyog ageo balo sikatayo anto pool
Tunga-tungang Pinilipinhon Tinagalog isa dalawa tatlo apat lima tao bahay aso niyog araw bago tayo ano apoy
Tunga-tungang Binikol sarô duwa tulo apát lima tawo harong ayam niyog aldaw bàgo kita ano kalayo
Rinconadang Binikol əsad darwā tolō əpat lima tawō baləy ayam noyog aldəw bāgo kitā onō kalayō
Winaray usa

sayo

duha tulo upat lima tawo balay ayam

ido

lubi adlaw bag-o kita ano kalayo
Hiniligaynon isa duwa tatlo apat lima tawo balay ido lubi adlaw bag-o kita ano kalayo
Inasi usa ruha tuyo upat lima tawo bayay iro nidog adlaw bag-o kita ni-o kayado
Rinomblon isa duha tuyo upat lima tawo bayay ayam niyog adlaw bag-o kita ano kalayo
Inonhan isya darwa tatlo ap-at lima tawo balay ayam niyog adlaw bag-o kita ano kalayo
Kinaray-a sara darwa tatlo apat lima taho balay ayam niyog adlaw bag-o kita

tatən

ano kalayo
Inaklanon isaea

sambilog

daywa tatlo ap-at lima tawo baeay ayam niyog adlaw bag-o kita ano kaeayo
Binisaya (Sinugbuanon) usa duha tulo upat lima tawo balay iro lubi adlaw bag-o kita unsa kalayo
Tinausug isa

hambuuk

duwa tu upat lima tau bay iru' niyug adlaw ba-gu kitaniyu unu kayu
Dinanao Minaranao isa dowa t'lo phat lima taw walay aso neyog gawi'e bago tano tonaa apoy
Habagatang Minindanao (Bilic) Tiniboli sotu lewu tlu fat lima tau gunu ohu lefo kdaw lomi tekuy tedu ofih
Minahasan Tinombulu

(Minahasa)

esa zua

rua

telu epat lima tou walé asu po'po' endo weru kai

kita

apa api
Sinangir Sinangir sembau

esa'

darua tatelu epa' lima tau balé kapuna' bango' elo wuhu kité tawé putung
Ginorontalo-Minongondow Ginorontalo tuwewu duluwo totolu opato limo tawu bele 'apula bongo dulahu bohu 'ito wolo tulu
Minongondow inta' dua tolu opat lima intau baloi ungku' bango' singgai mobagu kita onda tulu'

Pamasaha sad usba

Sinanghiran usba

  1. ↑ Zorc, R. David Paul. The genetic relationships of Philippine languages. 1986. In Geraghty, P., Carrington, L. and Wurm, S.A. editors, FOCAL II: Papers from the Fourth International Conference on Austronesian Linguistics. C-94:147–173. Pacific Linguistics, The Australian National University, 1986
  2. ↑ 2.0 2.1 Blust, Robert (1991). "The Greater Central Philippines hypothesis". Oceanic Linguistics. 30 (2): 73–129. doi:10.2307/3623084. JSTOR 3623084.
  3. ↑ Blust, Robert A. (2005). "The linguistic macrohistory of the Philippines". In Liao, Hsiu-Chuan; Rubino, Carl R.Galvez (eds.). Current issues in Philippine linguistics pangaral kay Lawrence A. Reid. Linguistic Society of the Philippines and SIL Philippines. pp. 31–68.
  4. ↑ Blust, Robert (2019). "The Resurrection of Proto-Philippines". Oceanic Linguistics. 58(2): 153–256. doi:10.1353/ol.2019.0008.
  5. ↑ Adelaar & Himmelmann (2005)
  6. ↑ 6.0 6.1 Blust, Robert (1991). "The Greater Central Philippines hypothesis". Oceanic Linguistics. 30 (2): 73–129. doi:10.2307/3623084. JSTOR 3623084.
  7. ↑ Llamzon, Teodoro A. "Proto-Philippine Phonology." In: Archipel, volume 9, 1975. pp. 29–42.
  8. ↑ Charles, Mathew (1974). "Problems in the Reconstruction of Proto-Philippine Phonology and the Subgrouping of the Philippine Languages". Oceanic Linguistics. 13 (1/2): 457–509. doi:10.2307/3622751. JSTOR 3622751.
  9. ↑ Llamzon, Teodoro (1966). "The subgrouping of Philippine languages". Philippine Sociological Review. 14 (3): 145–150. JSTOR 23892050.
  10. ↑ Llamzon, Teodoro; Martin, Teresita (1976). "A subgrouping of 100 Philippine languages". South-East Asian Linguistic Studies. 2: 141–172.
  11. ↑ Reid, Lawrence. 1982. The demise of Proto-Philippines. In Papers from the Third International Conference on Austronesian Linguistics, Vol. 2: Tracking the travellers, ed. by Amran Halim, Lois Carrington, and Stephen Wurm, 201–216. Pacific Linguistics Series C, No. 75. Canberra: Australian National University.
  12. ↑ Pawley, Andrew. Eilzabeth Zeitoun; Paul Jen-kuei Li (eds.). "Chasing rainbows: Implications for the rapid dispersal of Austronesian languages for subgrouping and reconstruction". Selected Papers from the Eighth International Conference on Austronesian Linguistics. Academia Sinica: 95–138.
  13. ↑ 13.0 13.1 Ross, Malcolm (2005). "The Batanic Languages in Relation to the Early History of the Malayo-Polynesian Subgroup of Austronesian" (PDF). Journal of Austronesian Studies. 1(2). Archived from the original (PDF) on March 22, 2012. Retrieved October 15, 2012.
  14. ↑ Spriggs, Matthew (2003). "Chronology of Neolithic transition in Island Southeast Asia and the western Pacific". The Review of Anthropology. 24: 57–80.
  15. ↑ Spriggs, Matthew (2007). S. Chiu; C. Sand (eds.). "The Neolithic and Austronesian expansion within Island Southeast Asia and into the Pacific". From Southeast Asia to the Pacific. Archeological Perspectives on the Austronesian Expansion and the Lapita Cultural Complex. Academia Sinica: 104–140.
  16. ↑ Spriggs, Matthew (2011). "Archeology and Austronesian expansion: Where are we now?" (PDF). Antiquity. 85(328): 510–528. doi:10.1017/s0003598x00067910.
  17. ↑ Gray, Russell; Drummond, Alexei; Greenhill, Simon (2009). "Language phylogenies reveal expansion pulses and pauses in Pacific settlement". Science. 323 (5913): 479–482. Bibcode:2009Sci...323..479G. doi:10.1126/science.1166858. PMID 19164742. S2CID 29838345.
  18. ↑ Reid, Lawrence. 2017. Revisiting the position of Philippine languages in the Austronesian family. The Br. Andrew Gonzalez FSC (BAG) Distinguished Professorial Chair Lecture, 2017, De La Salle University, Manila.
  19. ↑ Reid, Lawrence A. 2018. "Modeling the linguistic situation in the Philippines." In Let's Talk about Trees, ed. by Ritsuko Kikusawa and Lawrence A. Reid. Osaka: Senri Ethnological Studies, Minpaku. doi:10.15021/00009006
  20. ↑ Smith, Alexander D. (2017). "The Western Malayo-Polynesian Problem". Oceanic Linguistics. 56 (2): 435–490. doi:10.1353/ol.2017.0021. S2CID 149377092, p. 479.
  21. ↑ Zorc, R. David Paul (1979). "On the development of contrastive word accent: Pangasinan, a case in point". South-East Asian Linguistic Studies. 3: 241–258.
  22. ↑ Zorc, David Paul (1977). The Bisayan Dialects of the Philippines: Subgrouping and Reconstruction. Canberra, Australia: Dept. of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University. doi:10.15144/PL-C44. ISBN 0858831570.
Gikuha gikan sa "https://ceb.wikipedia.org/w/index.php?title=Mga_Pinulongang_Pilipinhon&oldid=34916444"