Rodulfo A. Vaño

Si Rodulfo Andales Vaño, usa ka retiradong koronel sa kapulisan sa dakbayan sa Sugbo, dibuhista, ug magsusulat kansang gugma ug katakos gibubo niya sa pagpanulat sa Binisaya. Nahimong presidente sa Dagang Foundation, Inc. sugod sa tuig 2005 hangtod sa (kasamtangan) 2008.

Pamilya

Maoy inspirasyon niya sa kinabuhi ang pinangga niyang kapikas sa dughan nga si Madam Eddie Gesto Vaño ug ang bugtong nilang anak nga si Donna Belle nga gradwado na sa kursong Civil Engineering ug mga anak ni ini na apo na sila si Jan Sergs Rodulf na tua nagtungha sa Australia ug si Jedd Krypton.

Gugma sa pagdibuho ug panulat

Sa nag-edad pa siya og singko, si Col. Vaño daan na nga may hilig sa pagdibuho. Sa pagtungtong niya sa 12 hangtod sa 14 anyos, nagsugod na ang iyang pagka himasa sa bisan unsang komiks nga magasin. Dinhi, migitib pagsugod ang dako niyang gugma sa panulat ug pagka dibuhista. Luyo sa iyang kabatan-on, nahimo siyang storyteller ngadto sa iyang mga katalirongan. Ang kamahiligon niya sa pagdibuho nahatagan og katumanan dihang nahimo siyang batan-ong dibuhista sa kanhi magasing Binisaya, ang Bag-ong Suga, nga gipatik sa Dakbayan sa Danao, lalawigan sa Sugbo.

Sa tuig 1964 hangtod sa 1968, nagkaklasmet sila si Col. Vaño ug si Atty. Cesar Kilaton, Jr. (kinsa maoy pundador nga tagbitang sa DFI) sa kursong Bachelor of Science in Criminology” sa University of the Visayas. Nahimo sila nga suod nga kompare kay siya man ang nagkugos sa bunyag sa usa sa mga anak ni Atty. Kilaton, Jr.

Sa pagretiro niya pangalagad pagka polis, nagkabagat pag-usab ang duha nila ka dalan ni Atty. Cesar Kilaton, Jr. nga maoy nagdasig kaniya sa pagbalik ug pag-focus sa natad sa panulat, ug sa pagpasakop dayon sa Dagang Foundation, Inc. (DFI) sa 2005.

Gisubhan niya ang iyang pagbalik sa panulat sa usa ka Iningles nga balak. Dayon, gisundan kini sa nahilahi niyang estilo sa mga balak ug sugilanong Binisaya. Dinhi, nagpusutpusot na sa pagkapatik ang mga obrang sugilanon ni Col. Vaño sa Sun-Star Superbalita, Banat News ug labaw sa tanan, ang iyang mga balak ug sugilanon nga nakabaton og luna sa Bisaya Magasin.

Unang napatik nga sinulat

Napatik ang buynamano niyang balak sa Bag-ong Suga nga nag-ulohan og “Kalibotan Sulod sa Kalibotan”.

Pangalagad sa kapolisan

Human makagradwar sa Criminology sa 1968, misulod dayon sa serbisyo sa kapolisan si Col. Vaño isip usa ka ultimong patrolman. Apan sa 1970, miretiro siya sa iyang pagka polis, kay maoy gihatagan niya og pagtagad ang iyang kursong Law sa University of the Visayas. Migradwar siya sa abogasya sa 1972 ug miadto dayon sa Manila alang sa iyang pag-review isip pangandam sa pagkuha niya sa bar examination. Naatol gayod nga gitakboyan og balatian sa lawas si Col. Vaño niadtong higayona, busa mipauli siya sa Siyudad sa Sugbo nga wala makaapil sa bar examination.

Sa 1978, mibalik siya pagserbisyo sa kapolisan isip patrolman, dayong saka sa pagka korporal. Sa 1984, siya ang natudlo nga maestro sa Training Center sa kapolisan sa Sugbo ug nahimong instructor sa service training sa mga polis sa siyudad. Misaka dayon ang iyang ranggo ngadto sa pagka sergeant major sa 1987. Sa 1990, misaka na usab ang iyang ranggo pinaagi sa meritorious promotion ug sa daghang malamposong engkuwentro nga iyang nasugatan ug nahimo siyang usa ka lieutenant. Ug dinhi magsugod ang pagkatudlo niyang hepe sa nagkalainlaing police station sa Siyudad sa Sugbo. Sa maong tuig, natudlo siyang hepe sa San Nicolas Police Station, Taboan, Siyudad sa Sugbo. Sa naghinapos ang 1990, nahimo na usab siyang hepe sa Theft and Robbery Section sulod sa nagsunod nga mga tuig hangtod sa 1992.

Mga katungdanan ug pasidungog

Sa 1993-1994, nadawat niya ang award isip “Most Outstanding Policeman of Cebu City”. Natudlo usab siya nga tsirman sa natukod nga kooperatiba sa kapolisan, ang “Metro Cebu Policemen Multi-Purpose Cooperative (MCPMPC) nga gilangkoban sa 600 ka membrong polis, diin 400 ka membro niini aktibo. Ning tuiga, nagsugod na usab siya sa pagtudlo sa UV sa kursong Criminology.

Sa 1995, natudlo na usab siya nga hepe sa Ramos Police Station nga niadtong tungora, maoy maisip nga premier station sa kapolisan sa tibuok Siyudad sa Sugbo. Ug gumikan sa iyang pagpangulo sa Ramos Police Station, napili kining “Best Police Station of Region-7” sa maong tuig.

Gikan sa 1996 hangtod sa 1999, si Col. Vaño mao na usab ang natudlong hepe sa Waterfront Police Station sa Siyudad sa Sugbo ug nahimo kining “Best Police Station” sa siyudad kaniadtong 1998, pasidungog nga gitunol sa Rotary Club of Cebu. Ug ning maong tuig, nasakmit usab niya ang laing pasidungog nga “Junior Police Officer of the Year” sa tibuok Rehiyon-7.

Sa 1999 hangtod sa 2000, tulo ka sensitibong posisyon ang nahuptan ni Col. Vaño sa way puas niyang pagserbisyo sa kapolisan sa Siyudad sa Sugbo. Natudlo siyang hepe sa Drug Enforcement Unit; hepe sa “Police Community Relations” ug “Administrative Office of Region-7” sa 2000, kaha gumikan sa dakong pagsalig kaniya ni kanhi Heneral Tibur Fussilero. Dinhi, misaka na ang iyang ranggo ngadto sa pagka koronel. Ning tuiga, gimatud-an usab ni Col. Vaño ang nahuptan niyang abilidad sa pagsulat. Siya ang scriptwriter sa teleserye sa telebisyon sa RPN-9 nga nag-ulohan og “Nahisalaag Nga Karnero”. Sa hingpit niyang pagretiro sa panerbisyo sa kapolisan sa 2001, natudlo usab dayon siyang liason officer sa city hall sa siyudad, panahon sa pamunoan ni kanhi Mayor Alvin Garcia. Kay naatol usab nga napupos na ang iyang termino sa pagka tsirman sa coop sa mga polis, siya dayon ang gitudlo nga maoy bag-ong manager sa MCPMPC nga milanat hangtod karon.

Mga proyekto ug tinguha

Isip presidente sa DFI, tinguha ni Col. Vaño ang pagtukod og kooperatiba sa mga magsusulat. Ug ang laing dakong proyekto niya mao ang pagpublikar sa binulang magasin sa DFI, ang Dagang Magasin. Gani, siya gayod ang nangunay sa pagdibuho sa mga tampo ug komiks ning maong binulang basahon.

Gipadayag niya ang iyang tumong ug katuyoan ingon man ang iyang sugyot sa tanang kapunongan nga nag-adbokasya sa pinulongang Binisaya ug sa tanang magsusulat nga magkugi gayod sa pagtampo, aron padayong molambo ug mouswag ang pinanggang pinulongan. Niya pa: “Di ko moalkontra o mosupak sa bag-ong mga magsusulat nga nagagamit sab sa binag-ong pinulongan. Hangyo ko lang nga ipreserbar nato ang tinuod nga pinulongang Binisaya o Sinugboanong pinulongan! Atong pasanayon ug i-propagate ang tinuod nga bili sa atong kultura diha sa atong literatura ug ang naandan nga pinulongan sa katigulangan dili papason, hinunoa angayng palamboon! Hugtanon ang akong suporta sa kadumalahan sa Bisaya Magasin sa pamaagi sa panitik o espeling sa pinulongang Binisaya.”

Sa nag-uros-uros niyang pangindahay nga makab-ot na unta ang kahiusahan sa pagpalambo sa dilang Binisaya, siya nagkanayon: “Pagkaanindot kaha unta kon magkahiusa na ang tanang kapunongan nga naglitok sa Binisaya ilabi na gayod sa tanang magsusulat nga usa na lang ang tamdanan nga diksiyonaryo ug batadila nga gamiton diha sa atong pagsulat. Usa na lamang unta ug dili na ipaagi sa panaglalis, aron hapsay nga makab-ot natong tanan ang usa lamang ka tumong ug katuyoan – ang pagpalipang ug pagpalambo sa dilang Bisaya.”