Mananap

(Naredirek gikan sa Animalia)
Metazoa
Temporal range: Cryogenian – karon, 665–0 Ma
[[file:
TunokogpanitNidariyaUkab-ukabTardigradaCrustaceaMurag-kakaBanaogInsektoMamiperoDapawdapawMuragkigwaUlod nga patagPugitagnukosMuragwatiUrochordataIsdaLanggamUlod nga sapatos sa kabayo
Mga Mananap
|frameless|alt=]]
Siyentipikinhong Pagklasipikar
Domain: Eukaryota
Kaginharian: Animalia
(unranked): Filozoa
Major divisions

see text

Laing Ngalan
  • Metazoa

Ang mga Mananap (Metazoa o Animalia) o gitawag pud sa Sinugboanon nga hayop o sapat, ang mga daghang-selyulang, eukaryotik nga organismo sa kaginhariang biolohikal nga Animalia. Uban sa pipila nga mga eksepsyon, ang mga mananap ga-ut-ut sa organikong materyal, nagginhawa sa oksihena, makalihok, mahimong magpanganak sa sekswal nga paagi, ug moagi sa hugna ontogenetik kung asa ang ilang lawas gilangkob sa usa ka lungag nga bilog sa mga selyula, ang blastula, sa panahon sa paglambo sa embryo. Naa'y kapin sa 1.5 milyon nga buhi nga mga espesye sa mga mananap ang gihulagway — diin sa diin kapin sa 1 milyon ang mga insekto - apan gibanabana nga adunay labaw sa 7 milyon nga mga espesye sa mananap sa katingbanan. Ang mga mananap adunay gitas-on gikan sa 8.5 micrometres (0.00033 in) hangtod sa 33.6 metro (110 p). Adunay sila mga komplikado nga pakig-uban sa matag usa ug sa ilang mga kalikopan, nga naghimo og mga komplikado nga food web. Ang siyentipikong pagtuon sa mga mananap naila nga zoolohiya.

Kadaghanan sa mga buhi nga espesye sa mga mananap naa sa Bilateria, usa ka sahi kansang mga myembro adunay naay sumbanan sa lawas nga adunay parehas ug kilid. Gilakip sa Bilateria ang mga protostomia — diin daghang mga grupo sa mga dili-bukgan ang makit-an, sama sa mga ulod nga lingin, daghagtiil, ug ang mga kinhason — ug ang deuterostomia, nga adunay sulud nga tunokogpanit ingon usab mga maybukobuko, ang ulahi adunay sulud nga bukhan. Ang mga dagway sa kinabuhi nga gihubad ingon sa mga unang nga mananap naa sa Kinabuhing Ediacaran sa ulahing bahin sa Precambrian. Daghang mga moderno nga mananap nga ka-ulo matin-aw nga nakumpirma sa gikan sa talaang posil nga mga espesye nga nabuhi sa dagat sa panahon sa Pagbutong Cambrian, nga nagsugod mga 542 milyon ka tuig na ang nakalabay. May nailhan nga 6,331 nga mga grupo sa mga gene nga ambit sa tanan nga mga buhing mananap; tingali kini gikan sa usa ka kumon nga kagikan nga nabuhi og 650 milyon ka tuig ang milabay.

Sa kaniadto sa kasaysayan, gibahinbahin ni Aristóteles ang mga mananap sa mga adunay dugo ug sa mga wala. Gihimo ni Carl Linnaeus ang una nga herarkiyang biyolohiyal nga pagklasipikar sa mga hayop kaniadtong 1758 sa iyang Systema Naturae, nga gipalapdan ni Jean-Baptiste Lamarck ngadto sa 14 nga ka-ulo kaniadtong 1809. Kaniadtong 1874, gibahinbahin ni Ernst Haeckel ang gingharian sa hayop sa daghang-selyulang Metazoarios (karon managsama nga kahulugan sa Animalia) ug ang Ang Protozoarios, mga organismo nga adunay us aka selyula wala na giisip nga mga hayop. Sa bag-ong panahon, ang klasipikasyon nga biolohikal nga mga hayop nagsalig sa mga moderno nga pamaagi, sama sa mga molekular nga pilohenetika, nga epektibo sa pagpakita sa mga kalabotang ebolusyon taliwala sa mga takson.

Gigamit sa tawo ang daghang uban pang mga sahi sa mananap, sama sa pagkaon (lakip ang karne, gatas, ug itlog), alang sa mga materyales (sama sa panit ug balhibo sa karnero), ingon mga binuhi, ug mga hayop nga nagtrabaho lakip na ang pagdala. Gigamit ang mga iro sa pagpangayam, ug sa mga langgam nga manunukob, samtang daghang mga hayop sa yuta ug tubig ang gipangayam alang sa kalingawan. Ang mga dili-tawo nga mga hayop nagpakita sa arte gikan sa labing kaunang mga panahon ug gipakita sa mitolohiya ug relihiyon.

Mga KinaiyaUsba

 
Ang mga mananap pinasahi sa adunay bola nga mga selyula sa una nga embryo (1) mahimo’g usa ka bola nga bangag sa tunga o gitawg nga blastula (2).

Ang mga mananap adunay daghang mga kinaiyahan nga nakalahi nila gikan sa ubang mga buhing butang. Ang mga mananap eukaryotik ug daghang-selyula.[1][2] Dili sama sa mga tanom ug lumot, nga naghimo sa ilang kaugalingon nga mga nutrisyon[3] nga mga mananap nga heterotrophic[2][4] mokaon sa organikong materyal ug pagtunaw sa sulud niini.[5] Uban sa dyutay nga mga eksepsyon, ang mga hayop moginhawa ug oxihena.[6] Ang tanan nga mga mananap makalihok[7] (may kapasidad sa paglihok sa ilang mga lawas) menos na sa parte sa ubang siklo sa kinabuhi, apan ang pipila ka mga mananap, sama sa mga banaog, gasang, tahong, ug mga sisi, sa ulahi mahimong di-makalihok. Ang blastula usa ka yugto sa pagporma sa bilig o embryo nga pinasahi sa mga mananap,[8] (bisan kung nawala kini sa pipila) nga nagtugot sa mga selyula nga magka-lainlain ngadto sa mga espesyalista nga tisyu ug mga organo.

IstrukturaUsba

Ang tanan nga mga hayop gilangkuban sa mga selyula, gilibutan sa usa ka talagsaon nga extracellular matrix nga gilangkuban sa collagen ug elastic glycoproteins.[9] Sa panahon sa paglambo, ang animal extracellular matrix naghimo usa ka mapasibusibuon nga gambalay kun diin ang mga cell mahimo nga maglihok ug maorganisar pag-usab, nga makahimo sa pagporma sa mga komplikado nga istruktura nga posible. Mahimo kini mogahi, ug maghulma sa mga istruktura sama sa mga kabhang, bukog, ug tunok.

Adunay pipila nga mga eksepsyon - labi na ang mga banaog ug palacosoa - ang kalabanang mga lawas sa mananap gibulag sa mga tisyu. Kauban niini ang mga kaunuran, nga nagpalihok sa tibuok nga lawas, ug mga tisyu sa ugat nga nerbyos, nga nagpadala mga signal ug nagkoordinar sa lawas. Kasagaran, adunay usab usa ka agianan sa panghilis nga adunay nga may usa ka lungag (sa mga bukya nga sudlay , cnidaria, ug ulod nga patag) o duha nga lungag (sa kadaghanan sa mga bilaterian).

PagsanayUsba

EkolohiyaUsba

PagkalainlainUsba

Mga Kadaghanon ug puluyanUsba

Ka-ulo Example No. of
Species 		Yuta Dagat Tubig tab-ang Dili patapot Parasitiko
Mga Muragwati   17,000[10] Yes (soil)[11] Yes[11] 1,750[12] Yes 400[13]
Mga Daghagtiil   1,257,000 1,000,000
(insects) 		>40,000
 94,000 Yes Dili apil ang nga parasitiko.
Mga Dapawdapaw   6,000 Yes 60–80 Yes
Mga Maybukobuko   65,000
23,000
13,000[14]		 18,000 Yes 40
(catfish)[15][13]
Mga Cnidaria   16,000[10] Yes[11] Yes (few)[11] Yes[11] >1,350
(Myxozoa)[13]
Mga Tunokogpanit   7,500[10] 7,500[10] Yes[11]
Mga Kinhason   85,000[10]
107,000[16]
35,000[16]
60,000[16]		 5,000[12]
12,000[16]		 Yes[11] >5,600[13]
Mga Ulod nga lingin   25,000[10] Yes (soil)[11] 4,000[17] 2,000[12] 11,000[17] 14,000[17]
Mga Ulod nga patag   29,500[10] Yes[18] Yes[11] 1,300[12] Yes[11]

3,000–6,500[19]

 >40,000[13]

4,000–25,000[19]

Mga Mananap nga ligid   2,000[10] >400[20] 2,000[12] Yes
Mga Banaog   10,800[10] Yes[11] 200-300[12] Yes Yes[21]
Total number of described extant species as of 2013: 1,525,728[10]

Ebolusyonaryong gigikananUsba

 
Ang Dickinsonia costata gikan sa Kabuhing Ediacaran (c. 635–542 MYA) mao ang usa ka labing kauna nga lahi sa hayop nga nahibal-an.[22]

PilohenetikaUsba

Mga PakisayranUsba

  1. ↑ Avila, Vernon L. (1995). Biology: Investigating Life on Earth, Jones & Bartlett Learning. pp. 767–. ISBN 978-0-86720-942-6, https://books.google.com/books?id=B_OOazzGefEC&pg=PA767. 
  2. ↑ 2.0 2.1 Palaeos:Metazoa.
  3. ↑ Davidson, Michael W.. Animal Cell Structure.
  4. ↑ Bergman, Jennifer. Heterotrophs.
  5. ↑ Douglas, Angela E.; Raven, John A. (January 2003). "Genomes at the interface between bacteria and organelles". Philosophical Transactions of the Royal Society B 358 (1429): 5–17. doi:10.1098/rstb.2002.1188. PMID 12594915. 
  6. ↑ Mentel, Marek; Martin, William (2010). "Anaerobic animals from an ancient, anoxic ecological niche". BMC Biology 8: 32. doi:10.1186/1741-7007-8-32. PMID 20370917. 
  7. ↑ Saupe, S. G.. Concepts of Biology.
  8. ↑ Minkoff, Eli C. (2008). Barron's EZ-101 Study Keys Series: Biology (2nd, revised ed.), Barron's Educational Series. p. 48. ISBN 978-0-7641-3920-8. 
  9. ↑ Alberts, Bruce; Johnson, Alexander; Lewis, Julian; Raff, Martin; Roberts, Keith; Walter, Peter (2002). Molecular Biology of the Cell (4th ed.), Garland Science. ISBN 978-0-8153-3218-3, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26810/. Gikuha sa 29 Agosto 2017. 
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 10.7 10.8 10.9 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Zhang2013
  11. ↑ 11.00 11.01 11.02 11.03 11.04 11.05 11.06 11.07 11.08 11.09 11.10 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Hogenboom2016
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Balian2008
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 13.4 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Poulin2007
  14. ↑ Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Reaka-Kudla1996
  15. ↑ Burton, Derek; Burton, Margaret (2017). Essential Fish Biology: Diversity, Structure and Function, Oxford University Press. pp. 281–282. ISBN 978-0-19-878555-2, https://books.google.com/books?id=U0o4DwAAQBAJ&pg=PA281. "Trichomycteridae ... includes obligate parasitic fish. Thus 17 genera from 2 subfamilies, Vandelliinae; 4 genera, 9spp. and Stegophilinae; 13 genera, 31 spp. are parasites on gills (Vandelliinae) or skin (stegophilines) of fish." 
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 Nicol, David (June 1969). "The Number of Living Species of Molluscs". Systematic Zoology 18 (2): 251–254. doi:10.2307/2412618. 
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Felder2009
  18. ↑ Sluys, R. (1999). "Global diversity of land planarians (Platyhelminthes, Tricladida, Terricola): a new indicator-taxon in biodiversity and conservation studies". Biodiversity and Conservation 8 (12): 1663–1681. doi:10.1023/A:1008994925673. 
  19. ↑ 19.0 19.1 Pandian, T. J. (2020). Reproduction and Development in Platyhelminthes, CRC Press. pp. 13–14. ISBN 978-1-000-05490-3, https://books.google.com/books?id=l6rMDwAAQBAJ&pg=PT14. 
  20. ↑ Fontaneto, Diego. Marine Rotifers | An Unexplored World of Richness 4–5. JMBA Global Marine Environment.
  21. ↑ Morand, Serge; Krasnov, Boris R.; Littlewood, D. Timothy J. (2015). Parasite Diversity and Diversification, Cambridge University Press. p. 44. ISBN 978-1-107-03765-6, https://books.google.com/books?id=o2t2BgAAQBAJ&pg=PA44. Gikuha sa 2 Marso 2018. 
  22. ↑ Bobrovskiy, Ilya; Hope, Janet M.; Ivantsov, Andrey; Nettersheim, Benjamin J.; Hallmann, Christian; Brocks, Jochen J. (20 September 2018). "Ancient steroids establish the Ediacaran fossil Dickinsonia as one of the earliest animals". Science 361 (6408): 1246–1249. doi:10.1126/science.aat7228. PMID 30237355. Bibcode: 2018Sci...361.1246B. 
 Kini nga artikulo usa ka saha. Makatabang ka sa Wikipedya pinaagi sa pagpuno niini.
Gikuha gikan sa "https://ceb.wikipedia.org/w/index.php?title=Mananap&oldid=32915245"