Wikipedia:Lagda sa paggamit sa O ug U

Kini nga giya sa pinulongan apil sa Manwal sa Estilo sa Sinugboanong Wikipedya Kini gidawat sa kadaghanan sa mga gumagamit nga nagtuon sa pinulongan, ug busa gikinahanglang sundon sa tanan. Apan kon aduna kay gustong usbon, palihug tan-awa nga kini uyonan sa tanan pinaagi sa pagbutang og mensahe sa sa iyang panid sa panaghisgot-hisgot.

Usa sa labing dakong babag sa kahiusahan sa panitik nga Sugboanon mao ang kakulang sa kahibalo sa daghang mga magsusulat ug edito sa unibersal nga mga lagda sa paggamit sa O ug U. Sa tuyo nga may kahiusahan ang panitik dinhi sa Sinugboanong Wikipedya, ang mosunod nga mga lagda kabahin sa O ug U angayng sundon.

Pasiuna

Kining maong lagda gipanday ug gilig-on sa Akademiya sa Dilang Bisaya (AKADABA) diin sila si kanhi Pamuno Carlos P. Garcia ug kanhi Bise Presidente Emmanuel Pelaez maoy mga patron; samtang ang banggiitang mga editor nga sila si Francisco Candia, Diosdado C. Mantalaba, Laurean Unabia, ubp. maoy nag-unang mga sakop; ug maoy nanimon sa academic council sila si Mlbn. Tomas V. Hermosisima, Mlbn. Napoleon Dejoras, Mlbn. Filomeno C. Kintanar, Mlbn. Fausto Dugenio, Flaviano P. Boquecosa, ug Dr. Jesus E. Perpiñan. Gisugdan pagtuki sa sayong mga tuig sa dekada 60 apan gimantala ingon nga opisyal nga sumbanan sa tanang buot mosulat og Binisaya ilabi na sa motampohay sa BISAYA Magasin niana nang pagka Hulyo 15, 1987.

Alang sa lumad nga mga pulong

Ang lumad nga mga pulong mao kadtong mga pulong nga lakip sa leksikon sa Sugboanon sa wala pa moabot ang mga Katsila.

Mga pulong lintunganay (root words)

Ang lintunganay nga mga pulong mao kadtong mga pulong nga wala langgikiti.

Unang silaba

Ang patingog (vowel) nga 'u' ang gamiton sa unang silaba sa mga pulong lintunganay.

Mga pananglitan

• bughat
• kusi
• tulo
• bulan
• kuta
• buang
• buto
• pulo
• umagad
• ugangan
• ug-og
• mug-ot
• gun-ob
• dugho
• bugan
• sud-an
• tul-an
• kulang
• ulan
• tulon
• gubat
• bugti
• dugnit
• gusbat

Sulod nga (mga) silaba

Ang patingog nga 'u' ang gamiton sa sulod nga (mga) silaba sa mga pulong lintunganay.

Mga Pananglitan

• hapuhap
• pangutana
• habuhabo
• matuod
• bituon
• taudtaod
• sagunson
• haguka
• hinuon
• turutot
• bukubuko
• hugunhugon
• puhunan

Kataposang Silaba

Ang patingog nga 'o' ang gamiton sa kataposang silaba sa mga pulong lintunganay.

Mga Pananglitan:

• pako

• dako

• tulo

• matod

• nasod

• lungsod

• balod

• gakos

• sakob

• barog

• taob

• turutot

• huyuhoy

• himo

• panimalos

• hisgot

Mga Pulong Linanggikitan (Affixed Word)

Mga Langgikit

• Ang patingog nga 'u' ang gamiton sa mga unanggikit (prefix), gawas sa unanggikit nga mo ug mong (dawat sa pipila ka dayalekto).
• Ang patingog nga 'u' ang gamiton sa mga panunganggikit (infix).
• Ang patingog nga 'o' ang gamiton sa mga pangulhinggikit (postfix).

Paglanggikit sa Lintunganay nga Pulong ug sa mga Langgikit

Magpabilin ang 'u' ug/o 'o' sa pulong lintunganay ug sa iyang mga langgikit kon ubanon silang duha.

Mga Pananglitan

• himoon -- gikan sa himo, gisumpotan sa on
• himoan -- gikan sa himo, gisumpotan sa an
• handomanan -- gikan sa handom, gisumpotan sa anan
• halandomon -- gikan sa handom, gisal-otan sa al ug gisumpotan sa on
• sangpotanan -- gikan sa sangpot, gisumpotan sa anan
• lungsoranon -- gikan sa lungsod, gisumpotan sa anon
• kabungsoran -- gikan sa bungsod, gilanggikitan sa ka ug gisumpotan sa an
• kalibotan -- gikan sa libot, gilanggikitan sa ka ug gisumpotan sa an
• buluhaton -- gikan sa buhat, gisal-otan sa ul ug gisumpotan sa on
• sulugoon -- gikan sa sugo, gisal-otan sa ul ug gisumpotan sa on
• tulunghaan -- gikan sa tungha, gisal-otan sa ul ug gisumpotan sa an
• igsoon -- gikan sa igso, gisumpotan sa on
• matinahoron -- gikan sa tahod, gilanggikitan sa ma, gisal-otan sa in, ug gisumpotan sa on
• tulumanon -- gikan sa tuman, gisal-otan sa ul ug gisumpotan sa on

Mga Silabang Gibalik-balik Paglitok

Ang 'u' sa silabang gibalik-balik angay magpabilin.

Mga Pananglitan

• magtutudlo
• magtutuon
• maghuhukom
• magsusulat
• magpupulong

Mga Pulong Gibalik-balik Pagtabi

Ang 'u' ug 'o' dili angay usbon sa mga pulong lintunganay o gamot-pulong nga balik-balikon paglitok sa pagpasabot sa lihok nga gibalik-balik, o sa butang nga ingon-ingon sa, kon susama sa, ug sa kakulang ug diyotay sa, o dili kaayo sama sa butang nga gitandingan. Ang mga pulong sama niini ulangon gayod sa giyon o hyphen.

Mga Pananglitan

• lukso-lukso
• pula-pula
• tigom-tigom
• dakop-dakop
• hubo-hubo
• buot-buot
• humok-humok
• kaon-kaon
• inom-inom
• hubog-hubog
• itom-itom
• timo-timo

Angay timan-an:

May mga pulong gibalik-balik paglitok nga dili na ulangon og giyon : Pananglitan: lainlain: Kining pulonga giisip namong lintunganay (root) tugbang sa "different" (adjective?) sama sa "Nagkalainlaing siyudad sa kapupud-an". Apan kini ulangon nag giyon kon ang pulong nagpasabot og "set aside" (verb) ingon sa "Iyang gilain-lain pagbutang ang mga pagkaon".

Kon ang pulong binalik-balik paglitok gigamit na ingong espesipikong ngalan (ilabi nag proper noun) sa usa ka butang, mananap, o dapit, ang giyon dili na gamiton.

Pananglitan:

• Lapulapu (a name: Cebuano Hero)
• lapulapu (fish)
• kasingkasing
• habalhabal (for-hire motorcycle)
• tuwaytuway
• sagingsaging (a kind of herb)
• tubatuba (a kind of herb)
• bagulbagol (skull)
• kandingkanding (a plant)
• Gitikgitik (a joke; a section of the Bisaya magazine)

Mga Coined Words

Magpabilin ang paggamit sa 'u' ug 'o' sa mga pulong tinibuok gikan sa lainlaing mga pulong.

Mga Pananglitan

• gumonhap (gikan sa gumon ug katahap)
• tagohipos (gikan sa tagoanan ug hipos)
• pulongbay (gikan sa pulong ug balay)
• tangkilepono (gikan sa tangkil ug telepono
• teleponokabildo (gikan sa telepono ug kabildo)
• kandilaw (gikan sa kandela ug gilaw)

Alang sa Hinulamang Mga Pulong

Ang Silaba sa Gigikanang Pulong may Bugtong 'o' o 'u'

Kon ang silaba sa gigikanang pulong sa mga hinulamang pulong may bugtong 'o' o 'u', ang maong panitik magpabilin diha sa Sugboanon.

Mga Pananglitan

• pilosopo (gikan sa Kinatsilang filósofo)
• kolor (gikan sa Kinatsila nga color)
• tono (tono)
• polis (police)

Ang Silaba sa Gigikanang Pulong may Labaw pa sa Usa ka 'o' o 'u'

Kon ang silaba sa gigikanang pulong sa mga hinulamang pulong may labaw pa sa usa ka 'o' o 'u', ang patingog nga gamiton mao kadtong kinawalahan kun ang unang makita gikan sa wala.

Mga Pananglitan

• korum (quorum)
• kota (quota)

Ang Silaba sa Gigikanang Pulong Walay 'o' o 'u'

Kon ang silaba sa gigikanang pulong sa mga hinulamang pulong walay 'o' o 'u', gamiton ang 'o' gawas kon establisado na ang lahing pagkaespeling.